زعفران چیست؟

گیاهی است که از طریق پیاز زعفران رشد می کند. پیاز این گیاه ، یک پوشال قهوه ای رنگ دارد که از آن محافظت می کند.بعد از این که پیاز این گیاه کاشته می شود شروع به رشد می کند و یک ساقه (تیج)ایجاد می کند که در انتهای آن یک غنچه ایجاد می شود .

زعفران (saffran) گیاهی است علفی ،چند ساله ،دارای کورم (پداژه) سفید رنگ که روی آن جوانه های راسی و جانبی وجود دارد .ریشه افشان ،کوتاه و به طور معمول از قاعده کورم بر روی یک دایره خارج می شود.

 بعد از گلدهی ،شما با یک گل بنفش با 6 گلبرگ زیبا روبرو می شوید که از 3 کلاله قرمز رنگ حفاطت می کنند.این سه کلاله قرمز همان ماده خوشبو و خوش طعمی است که با زحمت زیادی بدست می آید.

گل شامل گلپوش 6 تکه ای 3 کاسبرگ و 3 گلبرگ ،یکرنگ و خوشبو ، دارای 3 پرچم با بساک زرد رنگ ، مادگی آن دارای خامه سفید، کلاله 3 شاخه ای و قرمز رنگ است.

برگهای بلند و باریک به رنگ های سبز چمنی یا تیره طول حدودی 20 تا 50 متر ، به تعداد 11-5 برگ ،که گل ها و برگ ها داخل لوله ای غشایی به نام اسپات (چمچه)قرار می گیرند که وظیفه حمایت از برگ و گل تا خارج شدن از خاک را به عهده دارد. این گیاه سه گان می باشد و تولید بذر نمی کند.

القاب، خاستگاه و پیشینه زغفران

ایشان معروف به گل سلامتی ، سلطان ادویه ها و طلای سرخ معروف است . ارزشمند ترین روییدنی ایرانی که اصلی ترین خاستکاه آن دامنه های الوند می باشد.کشت این بزرگوار در ایران به سالهای پیش از میلاد مسیح برمی گردد .

کشتگاه اصلی زعفران در دنیا و ایران

ایران به عنوان معروفترین تولید کننده زعفران در دنیاست که 95% از زعفران کشور در استان خراسان جنوبی و 5% در استان های یزد ، اصفهان ، فارس ،کرمان و استان مرکزی کشت می شود.

پس از ایران که 81% درصد از زعفران دنیا را تولید می کند ،کشت زعفران در کشورهایی مانند یونان ، اسپانیا ، ایتالیا، بنگلادش ،مغرب، هند و …رواج دارد.

موارد ضروری جهت کشت زعفران

آب و هوای مناسب زعفران:

 زعفران گیاهی نیمه گرمسیری است و در نقاطی که دارای زمستانهای ملایم و تابستانهای گرم و خشک است به خوبی می روید.

مقاومت زعفران در مقابل سرما زیاد ولی چون دوران رشد آن مصادف با پاییز و زمستان و اوایل بهار است ، طبعا در این ایام به هوای مناسب و معتدلی نیاز دارد .در دوره خواب یا استراحت گیاه (تابستان)بارندگی یا آبیاری برای آن مضر است بنابراین کشت و کار آن در مناطق گرم جنوب کشور معمول نیست.

اراضی آفتاب گیر و بدون درخت که ضمناٌ در معرض بادهای سرد نیز نباشد برای رشد زعفران مناسب است ،با این وجود در برخی از روستاهای بیرجند و قائن در زیر سایه بوته های زرشک و درختان بادام که در تابستان کمتر آبیاری می شوند کاشته می شود.

حداکثر دمای این گیاه بین 40-35 درجه سانتی گراد و در ارتفاع بین 1300 تا 2300 متر از سطح دریا عملکرد خوبی را نشان داده است.

خاک مناسب پرورش زعفران:

از آنجاییکه پیاز زعفران مدت نستاٌ زیادی (7-5) در زمین می ماند.خاک زمین باید سبک با ترکیبی از شن و رس باشد که پیاز بتواند در این مدت علاوه بر تامین مواد غذایی ، در مقابل شرایط خاص منطقه ای نیز مقاومت نماید.

بنابراین جهت رشد و نمو مناسب گیاه و تولید محصول مرغوب و مطلوب زمین های حاصلخیز و زهکشی شده بدون درخت با خاک (لومی،لیمونی،رسی،شنی)و آهک دار که آن بین 8-7 باشد بر زمین های شور ،مرطوب ،اسیدی ترجیح داد.

زعفران در زمین هاییکه دارای قلوه سنگ و یا علف های هرز یا مواد عالی پوسیده نشده باشد محصول خوبی نمیدهد.

تهیه زمین مناسب کشت: در تهیه زمین به منظور کاشت زغفران لازم است توجه و دقت خاصی معمول شود ابتدا در فرصتهای مناسب در پائیز یا زمستان زمین مورد نظر را شخم عمیق می زنند در صورتیکه شرایط مناسب نبوده یا دسترسی به تراکتور مقدور نباشد می توان شخم را در پایان بهار یا اوایل تیر ماه نیز انجام داد.

در تهیه زمین به طریق متنی در اوایل بهار پس از قطع بارانهای بهاره زمین را با گاو آهن ایرانی شخم می زنند بعد از 15-10 روز مجدداٌ به شخم زمین اقدام می کنند و اگر زمین دارای کلوخ باشد .گاو آهن را باز کرده و کلوخ ها را با استفاده از ماله خرد می کنند ، بعد از دو یا سه هفته مجدداٌ زمین را دو بار در جهات عمود بر هم شخم می زنند قبل از شخم سوم برای هر 100 متر مربع زمین 10-5 بار الاغ کود حیوانی پوسیده پخش نمایند .

کشاورزان بخوبی دریافته اند که شخم های مکرر صرف نظر از تهیه بستر مناسب کشت زمین را تا حدودی از وجود علفهای هرز پاک می سازند.

 در این طریق زمین کرت بندی شده و طول و عرض کرت ها را نسبت به شیب زمین و قدرت آب تعیین می کنند معمولا طول طول و عرض کرت ها در حد بین 10*4 تا 100*10 متر می باشد در زراعت مکانیزه زعفران زمین را در پاییز سال قبل از کشت با گاوآهن شخم می زنند.در بهار پس از از قطع بارانهای بهاری خاک را با انجام شخم متوسط ضمن سله شکنی از وجود علفهای هرز پاک می کنند ، در مرداد ماه یا شهریور پس از پخش 80-40 تن کود حیوانی و 200 کیلوگرم سولفات آمونیوم زمین را بصورت فارو در میاورند و برای کشت آماده می کنند .(البته متخصص تغذیه ای توصیه می کنند که حدود 250 کیلوگرم سولفات پتاسیم نیز در این مرحله با خاک مخلوط گردد.)

انتخاب پیاز و زمان کشت زعفران:

احداث مزارع جدید زعفران فقط بوسیله پیاز آن مقدور و معمول است .بنابراین تهیه و انتخاب پیاز مرغوب جهت کاشت در ایجاد و گسترش کشت حائز اهمیت است .

پیاز زعفران را می توان از خاک در آورده به انبار یا مزرعه دیگری منتقل نمود،با توجه به دوره دوره خواب یا استراحت پیاز که اواخر اردیبهشت ماه تا آخر مرداد ادامه دارد می توان در این فاصله نسبت به بیرون آوردن پیاز اقدام کرد.

بهتر است پیازها پس از بیرون آوردن از زمین کاشته شوند تا پیازها ضمن ادامه استراحت در زمین جدید مستقر شوند .از بیرون آوردن پیازها در اواخر مرداد به بعد باید خودداری کرد چون در این موقع بعضی از پیازها ممکن است برای ریشه دادن و جوانه زدن آماده باشند هر قدر فاصله بیرون آوردن پیازها تا کاشت کمتر باشد بهتر است .با وجود این پیاز زرعفران را برای مدت چند ماه در محل های سرد و خشک به ارتفاع 30-20 سانتیمتر می توان به صورت پخش شده نگهداری نمود ولی این امر باعث عدم توسعه فیزیولوژیکی گلها شده و بار دهی سال اول کشت را شدیداٌ کاهش دهد.

پیاز زعفران را از موقع خزان بوته (اوایل خرداد)تا اواسط مهرماه می توان کشت نمود ولی بهار است که از کاشت پیاز در اواخر تیر و اوایل مرداد خودداری شود ، زیرا در این موقع هوا و زمین بسیار گرم و بیم آن می رود که رطوبت پیاز موقع جابجایی از بین رفته و به آن صدمه وارد شود.

براساس تحقیقات انجام شده توسط مرکز پژوهشهای صنعتی استان خراسان بهترین زمان کشت خرداد ماه می باشد.

نوع و مقدار کشت پیاز زعفران:

بطوریکه گفته شد زعفران به وسیله غده ساقه که عبارتست از پیازهای توپر (بنه) می باشد ازدیاد می شود و اندازه آن از یک فندق تا یک گردو متفاوت است.

پیازهای انتخابی باید درشت تر سالم تر و بدون زخم و خراشیدگی و عاری از هر نوع بیماری باشند.پیازها بهتر است قبل از کاشت با سموم قارچ کش از قبیل سرزان،تری تیزان و گرامنیون و غیره به نسبت 500-300 گرم و سم برای یکصد کیلو پیاز بر علیه بیماریهای قارچی ضد عفونی شوند.

در موقع کاشت بهتر است پولک یا لایه خشک کف پیاز به همراه مقداری از سبوس آزاد روی پیاز جدا شوند.تا جذب آب بوسیله پیاز آسانتر و جوانه زدن ان سریعتر انجام شود.

مقدار کاشت پیاز بسته به ریزی و درشتی از 10-3 تن در هکتار فرق می کند . فواصل کاشت معمولا 30-25 سانتیمتر از هر طرف می باشد.

تعداد پیاز انتخابی جهت کاشت در هر چاله 3 پیاز با وزن متوسط 6 گرم برای هر پیاز می باشد در صورتیکه پیازهای ردیفی در فارو داشته باشند به صورت منفرد و به فاصله 8-6 سانتیمتر از یکدیگر به مقدار 3 تن و در صورتیکه به صورت سنتی و در هر چاله 5 عدد مصرف کنند میزان کاشت پیاز به 5 تن بالغ خواهد شد.

گفتنی است که در تحقیقی که به منظور شناسایی اثر وزن پیاز در عملکرد محصول توسط آقای مهندس بهزاد صادقی انجام شد مشخص شد که وزن پیاز در عملکرد محصول به ویژه در سال اول تاثیر معنی داری داشته و بهترین پیازها ، پیازهای با اندازه بیشتر از 8 گرم بود.

عملیات کاشت پیاز زعفران:

برای کاشتن پیاز زعفران ابتدا چاله های یک ردیفی را با بیل در میاورند و در داخل هر چاله بطوریکه گفته شد از 15-3 پیاز قرار می دهند.

عمق کاشت پیاز 20-15 سانتیمتری در نظر گرفته و در موقع کاشت سر پیازها باید رو به بالا قرار گیرد .پیازها در عمق 20 سانتیمتری در زمستان از سرما و یخبندان و سایر تنش های محیطی و در تابستان از گرمازدگی مصون می مانند.

برای کاشت زعفران 5-4 نفر شرکت می کنند به پایان ترتیب که یک نفر با بیل چاله ها را درمیاورد دو نفر پیازهای قابل کشت را به صورت دسته های 3 تا 5 یا 15 تایی انتخاب می کنند و نفر چهارم پیازها را در داخل چاله ها قرار می دهد و بقیه نفرات کار خود را ادامه می دهند تا تمام زمین کاشته شود.

سرانجام سطح مزرعه را که نا مسطح شده با بیل یا ماله ای که با گاو کشیده می شود صاف و فشرده می سازند تا پیازها به خاک بچسبد.

زمین کشت شده به همین صورت تا موقع آبیاری پاییزه رها می شودقبل از آبیاری در حدود 20-10 تن کود حیوانی کاملا پوسیده و با بیل یا پهار شاخ در سطح زمین پخش می نمایند.

در اسپانیا کاشت زعفران به صورت دیم صورت می گیرد .پیازهای زعفران به جای کپه کاری در داخل ردیف 4 بفاصله 5 تا 8 سانتیمتری از همدیگر کاشته می شود. و ردیف های کاشت از یکدیگر 35-30 سانتیمتر فاصله دارد. پس از انجام عمل کاشت روی شیارها را با ماله پوشانده و زراعت ردیفی بنظر می رسد.